حکومه‌تی هه‌رێمی کوردستان
پرچم نشان
سرود ملی: ای رقیب
پایتخت		اربیل
زبان رسمی		کردی
نوع حکومت		دموکراتیک
نام حاکمان  رئیس جمهور نخست وزیر		مسعود بارزانی دکتر برهم احمد صالح
مساحت
-	مساحت	۴۰٬۶۴۳کیلومتر مربع
جمعیت
-	تخمین جمعیت (۲۰۱۱)	4690939 [۱][۲]
واحد پول		دینار عراق

کردستان عراق (به کردی: هه‌رێمی کوردستان، Herêmî Kurdistan)، یک منطقهٔ خودگردان در بخش شمالی کشور عراق است. کردستان عراق از شرق با ایران از شمال با ترکیه و از غرب با سوریه هم‌مرز است. مرکز آن اربیل است.

نام

نام کردستان از ترکیب دو واژه ی کرد و پسوند فارسی ستان گرفته شده‌است که روی‌هم‌رفته به معنی سرزمین کردها است. بنابر قانون اساسی عراق نام این منطقه (به زبان عربی: اقلیم کردستان) است.

تاریخچه

منطقه امروزی کردستان عراق در دوران باستان بخش اصلی امپراتوری آشور را تشکیل می‌داد. آشور بانیپال در سال ۶۳۳ پ.م درگذشت. شاه ایرانی ماد در حمایت از بابل به آشور اعلان جنگ داد. هووخشتره در سال ۶۱۴ پ م از کوه‌های زاگرس گذشت و ضمن تسخیر آبادی‌های آشوری سر راه، شهر آشور پایتخت دولت آشور را در محاصره گرفت. پس از سقوط شهر آشور، نبوپلسر پادشاه بابل به دیدار هووخشتره آمد و در آنجا پیمان دوستی مادها و بابل تجدید شد. در سال ۶۱۳ پ م شاه آشور در نینوا بود و این شهر نیز در سال ۶۱۲ پ م تسخیر شد. نبوپلسر رهبر بابلی‌ها به همکاری با ماد روی آورد. در دوره‌های بعدی این منطقه بخشی از شاهنشاهی‌های هخامنشی، سلوکی، اشکانی و ساسانی گشت.

در زمان ساسانیان منطقه امروزی عراق را ناحیه سورستان یا دل ایرانشهر می‌نامیدند و طبق تقسیمات کشوری ایران آن زمان، سورستان به دوازده استان و شصت تسو (شهرستان) بخش شده بود. بیشتر بخش خاوری منطقه امروزی کردستان عراق در استان شادپیروز قرار داشت. شمال غربی کردستان عراق استان بالا نام داشت. شهرهای بزرگ آن دوره در این منطقه، اربیل، گرمیان (کرکوک امروزی) و آشب (عمادیه امروزی) بودند.^[۳]

همهٔ منطقهٔ امروزی کردنشین تا سال ۱۵۱۴ میلادی یکی از ایالات ایران بود. در جنگ چالدران که بین نیروهای شاه اسماعیل اول صفوی و سلطان سلیم اول عثمانی در سال ۱۵۱۴ میلادی انجام گرفت بر اثر شکست ایران، بخشی از این مناطق از ایران جدا شد و نصیب عثمانی گردید (کردستان عثمانی).

امپراتوری عثمانی سال‌ها چون ابرنیرویی بر گوشه‌ای از جهان دربرگیرندهٔ سرزمین‌های عربی، آسیای صغیر و بالکان، فرمان راندند تا اینکه با پایان جنگ جهانی اول و نابودی امپراتوری عثمانی متصرفات آن: (کردستان عثمانی)، سرزمین‌های عربی، آسیای صغیر و بالکان کم‌کم مستقل گردیدند.قرنها حکومت سلسلهٔ اردلان براین مناطق حکومت میکردند. کردستان عثمانی، در نقشهٔ جغرافیای امروزی در سه کشور ترکیه، عراق، و سوریه قرار می‌گیرد. این سه کشور پس از جنگ جهانی اول و فروپاشی عثمانی با توافق انگلستان، درسال ۱۹۲۳ تاسیس شدند.^{[۴][۵] [۶]}

اقلیم کردستان در سال ۱۹۷۰ و در پی پیمانی میان حکومت وقت عراق و رهبران کرد عراق تشکیل شد.

مردم و فرهنگ

عراق کشوری است با قومیت‌های گوناگون و ساکنان آن را عرب ۶۵٪ و کرد ۲۰٪، آسوری ۷٪، ترکمن ۳٪ و غیره ۵٪ تشکیل می‌دهند. کردها در کردستان عراق در نواحی شمال و شمال شرقی عراق زندگی می‌کنند و از لحاظ فرهنگی و زبانی و طرز پوشش با عرب‌ها متفاوتند. جامعه ۵٬۷ میلیونی^[۷] کردها ۲۰٪ جمعیت عراق (با جمعیت ۲۸٬۹ میلیون) را می‌سازند.

اجزای فرهنگ کردستان عراق بیشتر سرشت ایرانی دارند و فرهنگ کردستان عراق بیشترین نزدیکی را با فرهنگ ایرانیان دارد ازجمله خویشاوندی زبانی و آداب و رسوم و جشن‌هایی مانند جشن ایرانی نوروز که جشن اصلی در منطقه کردستان عراق نیز به‌شمار می‌رود. البته در این منطقه اقوامی مانند آشوری‌ها، ارمنی‌ها، عرب‌ها، ایزدی‌ها، شبک‌ها و مندائی‌ها نیز ساکنند که ویژگی‌های جدای فرهنگی خود را نیز دارا می‌باشند.

جنبش زنان کرد در این منطقه فعالیتی مثبت و موفق‌تر از دیگر مناطق کردنشین داشته و با تمرکز بر مسایل خاص زنان همچون خشونت علیه زنان، خودسوزی، همسرآزاری (خشونت خانگی) و قتل ناموسی شکل گرفته‌ است و تحولات خوبی را در این منطقه پدید آورده‌ است.^[۸] از فعالان این جنبش می‌توان به هوزان محمود اشاره کرد.

زبان فارسی و کردستان عراق

زبان ادبی کردستان عراق نیز تا سال ۱۹۲۰ فارسی و زبان اداری حکومتی آن ترکی عثمانی بود. زبان نوشتاری سورانی که با خط فارسی-عربی و با علاماتی اضافه‌شده نوشته می‌شود در سال‌های ۱۹۱۹ و ۱۹۲۰ با بخشنامه‌ای توسط حکومت بریتانیا که بر منطقه مستقر شده‌بود^[۹] و با قصد ایجاد چنددستگی در کشور عراق و منطقه^[۱۰] ایجاد شد.^[۱۱]

امروزه بسیاری از کردها در عراق و به خصوص اقشار تحصیل کرده با زبان فارسی آشنایی دارند یا توانایی سخن گفتن به فارسی را دارند که از آن جمله می‌توان جلال طالبانی رئیس‌جمهوری عراق را نام برد که از اقلیت کرد این کشور است.^[۱۲] در دهه‌های اخیر علاقه به زبان فارسی به عنوان زبانی هم‌خانواده و نزدیک به زبان کردی در میان قشر تحصیل کرده کردستان عراق افزایش داشته‌است.^[۱۳][۱۴]

در جریان درگیری‌های بارزانی ها با حکومت عراق، ملا مصطفی بارزانی همراه با جمعی از بستگان و نزدیکانش، حدود ۴۰ هزار پیشمرگه و شمار عظیمی از کردان عراق که رقم آنها را تا ۳۰۰ هزار تن هم برآورد کرده‌اند به ایران پناهنده شدند و گروهی از آنان در اردوگاهی نزدیک کرج اقامت یافتند.^[۱۵]

بازگشت پناهندگان کُرد از ایران که بسیاری از آنان زاده و بزرگ‌شدهٔ ایران هستند و به زبان فارسی صحبت می‌کنند باعث رواج آشنایی با این زبان در بسیاری از مناطق کردستان عراق شده‌است. ازجمله با تمرکز این بازگشتگان که زبان اول کودکان آن‌ها نیز اکثرا فارسی است در شهر بزرگ سوران در استان اربیل این شهر هم‌اینک تبدیل به شهری با اکثریت فارسی‌زبان شده‌ است و استفاده از زبان فارسی در ادارات و نهادهای دولتی این شهر رایج است.^[۱۶]

پیش از سال ۱۹۹۱ زبان عربی تأثیر و نفوذ اساسی را در مطبوعات کردی عراق داشت بگونه‌ای که بیشتر منابع کردی سورانی را مطبوعات و انتشارات عربی تشکیل می‌دادند ولی از سال ۱۹۹۱ به این سو ارتباط میان ایران و کردستان عراق بسیار افزایش یافته و این باعث ایجاد تحولاتی در مطبوعات کردستان عراق شده‌است. هم‌اینک زبان فارسی نقش اصلی را به عنوان زبان فرهنگی ماخذ در منطقه شمال عراق به عهده گرفته‌است و بیشتر مطبوعات و نشریه‌های کردی در کردستان عراق برای مطالب خود بویژه در زمینه مسائل روشنفکری، فرهنگی و تاریخی از منابع فارسی استفاده می‌کنند.^[۱۷]

در پی حضور زیاد بازرگانان ایرانی در کردستان عراق، در شهرهای مرزی این منطقه شماری از مغازه‌ها تابلوهای خود را به فارسی می‌نویسند. خواننده‌های موسیقی پاپ ایران ازجمله معین، داریوش، هایده، مهستی و شکیلا و نوازندگان و خوانندگان کرد ایرانی چون گروه کامکارها و شهرام ناظری در کردستان عراق از محبوب زیادی برخوردار هستند و شماری از این هنرمندان (هنرمندان زنده) برنامه‌های کنسرت متعددی در شهرهای کردستان عراق برگزار می‌کنند.^[۱۸][۱۹] و به طور کل در کردستان عراق فضای استقبال از زبان فارسی و نیز تولیدات فرهنگ ایران دیده می‌شود.^[۲۰]

رشتهٔ زبان فارسی در دانشگاه صلاح‌الدین واقع در اربیل، از سال ۱۹۹۸ دایر شده‌است. در دانشگاه شهر کوی‌سنجق نیز زبان فارسی تدریس می‌شود.^[۲۱] دانشگاه سلیمانیه نیز اقدامات برای راه‌اندازی کرسی زبان فارسی و ایران‌شناسی را در دست اجرا دارد.^[۲۲]

سیاست

جلال طالبانی، رئیس جمهور کرد عراق

پس از جنگ کویت و عراق و وضع ممنوعیت پرواز عراق به بالای خط ۳۶ درجه در سال ۱۹۹۱ کردهای عراق عملاً توانستند حکومت خود را تأسیس نمایند و با حل اختلافات گروهی و قیام علیه رژیم حزب بعث عراق، حکومت منطقه را به عهده گرفتند. کردها این خیزش را «راپه‌رین» می‌نامند.

پس از سرنگونی رژیم حزب بعث عراق، کردها حکومت سرزمین کردستان در عراق را تشکیل دادند. از سال ۲۰۰۵ به بعد ریاست جمهوری و وزارت امور خارجه عراق نیز توسط کردها اداره می‌گردد. جلال طالبانی رییس جمهور عراق و مسعود بارزانی صدر حزب دموکرات کردستان عراق و رهبر حکومت سرزمین کردستان است. از احزاب سیاسی کردستان که عضو پارلمان کردستان هستند می‌توان از پارتی دموکرات کردستان، اتحادیه میهنی کردستان، حزب سوسیالیست کردستان و حزب کمونیست کردستان نام برد.

جلال طالبانی رئیس جمهور عراق استقلال کردستان از این کشور را «ناممکن» می‌داند و می‌گوید: «فرض کنیم که ما اعلام استقلال کردیم. عراق، ایران، سوریه و ترکیه نیازی ندارند که با ما جنگ کنند. اگر این کشورها مرزهایشان را ببندند و جلوی عبور و مرور ما را بگیرند، ما چگونه به زندگی ادامه دهیم؟»

- همزمان با ناآرامی‌ها در کشورهای عربی که به بهار عرب شهرت یافت، کردستان عراق نیز شاهد اعتراضاتی علیه حکومت اقلیم کردستان عراق بود. در این ناآرامی‌ها شماری از شهروندان شهر سلیمانیه توسط نیروهای امنیتی کشته شدند.^[۲۳]

در ماه ژوئیه ۲۰۱۱ احزاب مخالف، مذاکرات با دولت را تحریم کردند و خواستار رفع توقیف کمک مالی دولت به احزاب مخالف و همچنین دستگیری مأمورانی شدند که به تظاهرکنندگان تیراندازی کرده بودند.^[۲۴]

مقام‌های اقلیم کردستان می‌گویند که حکومت کردستان نوپا است و فرهنگ کاغذبازی و فساد مالی از رژیم گذشته به جای مانده‌است. اما مخالفان می‌گویند که آنان ۲۰ سال فرصت داشتند تا سیستم گذشته را عوض کنند.^[۲۵]

جغرافیا

کردستان عراق منطقه‌ای کوهستانی است. بلندترین قله آن ۳۶۱۱ متر بلندا دارد. نام این کوه هلگورد (هه‌لگورد) می‌باشد.

شهرهای منطقه خودگردان کردستان عراق (بر روی دکمه «نمایش» کلیک نمایید:):

اقتصاد

اقتصاد کردستان عراق مبتنی بر درآمدهای نفتی است، از محل درآمدهای نفتی ساخت و ساز زیادی در شهرهای کردستان عراق صورت گرفته‌است. منابع زیرزمینی گاز و فلزات و... هنوز دست نخورده‌است. تجارت آزاد که جزئی از سیاست کاری سیاستمداران کرد است. سیاستهای صلح جویانه و قدرت سازگاری این حکومت با نظام بین‌الملل دستاوردهای مثبتی در زمینه‌های اقتصادی برای این منطقه داشته‌است.

استان‌ها

نقشه سیاسی کردستان عراق

کردستان عراق بین شش استان تقسیم شده‌است که از این میان حکومت کردستان بر سه استان اربیل، سلیمانیه، دهوک و قسمت‌هایی از استان‌های نینوا و دیاله تسلط دارد. هچنین حکومت کردستان تقاضای پیوست استان استان گرمیان (کرکوک) و قسمت‌های بزرگ‌تری از استان‌های دیاله و نینوا (موصل) واستان صلاح الدین (صلاح الدین) را کرده‌است.

نیروهای مسلح

بیشتر نیروهای مسلح حکومت اقلیم کردستان را پیشمرگ‌ها تشکیل می‌دهند. پیشمرگ‌ها نیروهای مسلح کردی هستند که بر اساس سنت از جانب کردها به این نام نامیده شده‌اند. نیروهای پیشمرگ کردستان عراق در فرآیند سرنگونی رژیم بعث از جانب نیروهای هم‌پیمانان در سال ۲۰۰۳ در قسمت شمالی عراق نقش عمده‌ای داشتند.